2.1. Werk maken van de Europese Green Deal

De groene transitie biedt een kans om met Europa een nieuw pad van duurzame en inclusieve groei in te slaan. Het is de hoogste tijd om actie te ondernemen: dit is het decennium waarin het zal moeten gebeuren. De groene transitie zal ook de energiefacturen doen dalen en ons minder afhankelijk maken van ingevoerde fossiele brandstoffen; zo krijgt de Unie meer zekerheid op het gebied van energie en grondstoffen. Uit de geopolitieke situatie en de recente ontwikkelingen van de energieprijzen blijkt dat deze verandering moet worden versneld. Daarnaast zal de transitie veranderingen van onze industrie en ons voedselsysteem met zich meebrengen, renovatie van gebouwen vereisen, de overgang naar duurzame en slimme mobiliteit versnellen en nieuwe banen en zakelijke kansen creëren in een circulaire economie.

De transitie zal ook uitdagingen met zich meebrengen. De groene transitie kan alleen slagen als de burgers op de eerste plaats komen en er wordt gezorgd voor degenen die er de grootste nadelige neveneffecten van zullen ondervinden. Daarom plaatst de Commissie billijkheid voorop bij haar beleid in het kader van de Europese Green Deal, met inbegrip van het “Fit for 55”-pakket. Daarnaast bevat het voorstel voor een aanbeveling van de Raad inzake het garanderen van een rechtvaardige transitie 1 specifieke richtsnoeren om de lidstaten te helpen bij het opstellen en uitvoeren van beleidspakketten waarmee de werkgelegenheids- en sociale aspecten van de transitie op alomvattende wijze worden aangepakt.

De Europese Green Deal 2 bevat de routekaart om de economie van de Unie op eerlijke en inclusieve wijze duurzaam te maken en de problemen in verband met klimaat en milieu op te lossen. Conform de Overeenkomst van Parijs heeft de Unie zich tot doel gesteld om de uitstoot van broeikasgassen uiterlijk in 2030 met ten minste 55 % te verminderen ten opzichte van 1990 3 . Om voor een beleidsbrede inzet te zorgen en de huidige regels af te stemmen op de doelstellingen van de Europese Green Deal, heeft de Commissie op EU-niveau het “Fit for 55”-pakket voorgesteld, dat tot doel heeft alle relevante beleidsinstrumenten bij te stellen 4 . De Commissie heeft ook een aantal aanvullende acties vastgesteld 5 die nodig zijn om de milieudoelstellingen van de Europese Green Deal te verwezenlijken, waaronder het beschermen van de biodiversiteit en ecosystemen, het aanpakken van verontreiniging en het loskoppelen van economische groei en hulpbronnengebruik.

Om de Europese Green Deal te verwezenlijken, moet er in het komende decennium (2021-2030) ongeveer 520 miljard EUR per jaar méér worden geïnvesteerd dan in het vorige decennium n 6 . Dergelijke investeringen leiden tot grote voordelen voor de samenleving, terwijl de kosten van niet-handelen veel hoger uitvallen. Van die extra investeringen is 390 miljard EUR per jaar bestemd voor het koolstofvrij maken van de economie en met name de energiesector, met inbegrip van energiegerelateerde investeringen in de sectoren gebouwen en vervoer 7 . De extra investeringen die nodig zijn om de andere milieudoelstellingen van de groene transitie (naast klimaat en energie) te verwezenlijken, worden geraamd op ongeveer 130 miljard EUR per jaar. We zullen ook moeten investeren in aanpassing aan de klimaatverandering en in sleuteltechnologieën die de groene transformatie en toekomstige groei van de EU mogelijk zullen maken (zoals batterijen, zonnepanelen en waterstoftechnologie), alsook in bij- en omscholing van de beroepsbevolking en opleiding. Deze investeringsinspanning zal ook helpen om het potentieel van de EU-regio’s en hun verschillende concurrentievoordelen volledig te ontsluiten.

Dat de behoefte aan investeringen in energie ten opzichte van de historische trend met meer dan 50 % is toegenomen, komt hoofdzakelijk doordat de economie koolstofvrij moet worden gemaakt. Deze aanvullende investeringen dragen bij tot de voorzieningszekerheid. In de onderstaande tabel wordt weergegeven in welke sectoren die energiegerelateerde investeringen nodig zullen zijn. Aan de aanbodzijde zullen investeringen nodig zijn in nieuwe infrastructuur, onder meer voor waar het gaat om hernieuwbare energie, energieopslag, modernisering van bestaande elektriciteitsnetten, gas- en elektriciteitsinterconnecties en de ontwikkeling van nieuwe brandstoffen, zoals synthetische brandstoffen. Aan de vraagzijde zullen investeringen nodig zijn in de industriële, de tertiaire, de woon- en de vervoerssector.

Tabel 1: Extra jaarlijkse investeringsbehoeften voor het klimaat- en energiebeleid (miljard EUR)

Bron: diensten van de Commissie, gebaseerd op tabel 7 van SWD(2021) 621 final. Aanvullende jaarlijkse investeringen berekend als het verschil tussen de gemiddelde totale jaarlijkse investeringen 2011-2020 en de gemiddelde totale jaarlijkse investeringen 2021-2030 (MIX-scenario). De getallen zijn afgerond.

Zoals hierboven vermeld, zullen er ook extra investeringen nodig zijn om de milieudoelstellingen van de Europese Green Deal te verwezenlijken: daarbij gaat het om 130 miljard EUR per jaar. Die doelstellingen hebben met name betrekking op de bescherming en het herstel van de biodiversiteit en ecosystemen, de transitie naar een circulaire economie, het duurzame gebruik en de bescherming van water en mariene hulpbronnen, en preventie en bestrijding van verontreiniging. Onderstaande tabel geeft een uitsplitsing van de extra investeringen die nodig zijn voor elk van deze doelstellingen, met inbegrip van onderzoeks- en ontwikkelingsactiviteiten.

Tabel2: Extra jaarlijkse investeringsbehoeften voor milieudoelstellingen (miljard EUR)

Bron: diensten van de Commissie, gebaseerd op tabel 1 van SWD(2020) 98 final. De getallen zijn afgerond.

De vereiste totale investeringen zullen ook na 2030 hoog blijven. Het is dan ook belangrijk dat er een passend beleidskader voorhanden is dat investeringen stimuleert en mogelijk maakt, zodat het investeringsniveau voor de groene transitie tot 2050 op peil blijft.

De gevolgen van de klimaatverandering voor onze economie, met inbegrip van de directe fysieke gevolgen en de effecten daarvan in Europa en daarbuiten, zullen sterker worden en we zullen ons daarop beter moeten voorbereiden. Zo kan bijvoorbeeld het normale handels- en reisverkeer ontregeld raken, maar de klimaatcrisis en de groene transitie versterken mogelijk ook sociale en geopolitieke ontwikkelingen die op onze economie van invloed kunnen zijn. De strategie voor aanpassing aan de klimaatverandering 8 bevat maatregelen om de veerkracht van Europa op dit gebied te versterken, variërend van het klimaatbestendig maken van infrastructuur tot het beperken van de gevolgen van klimaatverandering voor de menselijke gezondheid.

De digitale transitie zal ook bijdragen tot de verwezenlijking van de groene doelstellingen, met synergieën op veel gebieden van een slimme circulaire economie. De invoering van innovatieve digitale oplossingen kan bijdragen tot de verwezenlijking van duurzaamheidsdoelstellingen in verschillende sectoren van de economie (bv. in de vorm van slimme gebouwen, slimme en duurzame mobiliteitssystemen, digitale “productpaspoorten” en precisielandbouw). Bovendien kunnen digitale technologieën ook innovatieve dataoplossingen ondersteunen die kunnen bijdragen aan de doelstellingen van de Green Deal (bv. de dataruimte van de Europese Green Deal en het Bestemming Aarde-initiatief). Tegelijkertijd moet de digitale sector de invoering stimuleren van technologieën met een kleinere ecologische voetafdruk en een grotere energie- en materiaalefficiëntie, bijvoorbeeld door technologische excellentie te bevorderen door middel van energie-efficiënte halfgeleiders.